مسعود زمانی مقدم

جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی

مسعود زمانی مقدم

جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی

کتاب «پژوهشی در جامعه‌شناسی مرگ»

جمعه, ۱۰ ارديبهشت ۱۳۹۵، ۰۳:۱۳ ق.ظ

مؤلف: مسعود زمانی مقدم

تهران: انتشارات جامعه‌شناسان، چاپ اول 1395، 163 صفحه

بخشی از متن کتاب:

مرگ واقعیتی فراگیر است و همه­ ما روزی با آن روبرو خواهیم شد. مرگ از مراحل زندگی ما و در واقع، مرحله­ پایانی زندگی ماست. ازاین‌رو، شاید بتوان گفت که مرگ مهم‌ترین مسئله‌ی زندگی هر انسان محسوب می‌شود و سوژه، مرگ را در بطن خود دارد. «مرگ امری خودمانی است که فاصله‌ای را آشکار می‌کند، فاصله‌ای که ما را از یکدیگر و شاید حتی از خودمان جدا می‌کند». افزون بر این، هرچند مرگ یک امر طبیعی و زیستی است ولی نمی‌توان شناخت آن را به رویکرد زیست‌شناختی محدود کرد. در واقع، همان‌طور که نوربرت الیاس می‌گوید؛ در بررسی و مطالعه­ ی سطوح ادغام یافتگی اجتماعی-انسانی، همبسته‌ها و پیوندهایی وجود دارند که نمی‌توان به‌سادگی آن‌ها را با مقولاتی که برای بررسی سطوح پایین‌تر از ادغام یافتگی مناسب‌اند، درک و دریافت کرد.

بنابراین، مرگ، پدیده‌ای است که برای پرداختن به مسائل پیرامون آن نیاز به طیف گسترده‌ای از علوم و زمینه­ های تخصصی، از جمله جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی، پزشکی، روان‌شناسی، تاریخ، انسان‌شناسی، فلسفه، ادبیات، روانکاوی، اسطوره‌شناسی و الهیات است. برای شناخت پدیده مرگ در جهان انسانی و اجتماعی، لازم است که مرگ و مسائل پیرامون آن را در کلیتش و با استفاده از رشته‌ها، حوزه‌ها و رویکردهای مقتضی بررسی و مطالعه کرد. پرداختن به کلیت پدیده مرگ و شناخت بهتر آن به مطالعه‌­ای میان­‌رشته‌­ای نیاز دارد، مطالعه‌­ای که ساده‌گر نباشد و پیچیدگی‌­های پدیده­ اجتماعی را در نظر بگیرد. در این مورد ادگار مورن می‌­نویسد: «اندیشه ساده‌گر پیچیدگی واقعیت را نابود می‌کند، حال آنکه اندیشه پیچیده تا حد ممکن شیوه‌های ساده‌گر اندیشه را در خود ادغام می‌کند، اما در عین‌حال از پذیرش نتیجه‌های مثله‌کننده، فروکاهنده و تک‌بُعدی­‌ساز و در نهایت گمراه‌کننده ساده‌گری‌ای که خود بازتابِ امر واقعی در واقعیت به شمار می‌آورد سرباز می‌زند».

با وجود این، لازم است که رشته‌ای تخصصی به‌عنوان رشته اصلی انتخاب شده و از دیگر رشته‌ها برای تکمیل شناخت استفاده شود. بنابراین، در این پژوهش، با رویکرد جامعه‌شناختی به‌عنوان رویکرد اصلی به مطالعه مسئله‌ی مرگ و پیوند آن با وضعیت دین‌داری دانشجویان پرداخته شده است. افزون بر این، در اثر پیش رو، سعی شده است تا جایی که امکان دارد، در واقعیت دخل و تصرف نشود و داده‌ها که بهترین و مناسب‌ترین منبع اطلاعات هستند همچون زمینه‌ای در نظر گرفته شوند که مخاطبان و خوانندگان پژوهش از آن‌ جهت فهم مسئله‌ی موردنظر استفاده ‌کنند.

همان‌طور که گفته شد، مرگ، پدیده‌­ای است که همه­ انسان­‌ها با آن مواجه هستند و یکی از دغدغه­‌ها و پرسش­‌های اصلی بشر بوده است. درعین‌حال اندیشه‌های مرتبط با مرگ یا مرگ‌­اندیشی در یک زمینه­ اجتماعی شکل می­‌گیرد؛ و سنت­‌های دینی یکی از منابع اصلی برای پاسخ دادن به مسئله‌ مرگ و غلبه بر تجربه­‌های ناخوشایند مرتبط با آن بوده‌­اند. درعین‌حال، با اشاعه نظام­‌های معنابخش غیر­دینی در جامعه­ جدید، این پرسش مطرح می‌شود که افراد در نظام‌های معنابخش غیر­دینی چگونه با مسئله‌ مرگ و دغدغه‌های مرتبط با آن مواجه می­‌شوند. این پژوهش در پارادایم تفسیرگرایی و با استراتژی استفهامی و روش کیفی به بررسی وضعیت دین‌داری دانشجویان و نگرش آن‌ها نسبت به مرگ می‌­پردازد. داده‌های پژوهش با نمونه‌گیری هدفمند و نظری و از طریق مصاحبه باز و عمیق با هفده دانشجو گردآوری ‌شده و برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعاتِ به‌دست‌آمده، از روش نظریه­ زمینه‌­ای استفاده شده است. یافته­‌های پژوهش در پانزده مقوله عمده و در ابعاد شرایطی (وضعیت دین‌داری، نگرش به هستیِ پس از مرگ، خانواده)، تعاملی (دین و علم، مراسم تدفین، منابع مرگ‌اندیشی، مرگ دیگری) و پیامدی (مرگ­ اندیشی، آمادگی برای مرگ، پذیرش مرگ، ترس از مرگ، اثر پس از مرگ، چگونه مردن، خودکشی و اوتانازی، میل به زیستن) صورت‌بندی شده­‌اند. برآیند و نتایج تحقیق نشان‌دهنده محوری بودن نوع دین‌داری دانشجویان در نگرش آن‌ها نسبت به مرگ است. از این‌رو، مقوله­ کانونی، «نگرش دینی/ عرفی نسبت به مرگ» است.

افزون بر این، پژوهش حاضر حاصل بیش از یک سال مطالعه و تحقیق مولف در این زمینه بوده است. با وجود این، مسلماً هیچ پژوهشی ازجمله این پژوهش، نمی‌تواند مدعی باشد که بی‌عیب و نقص است و مسئله و موضوع موردنظرش را به‌طور کامل و جامع موردبررسی قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

فصل اول: مقدمه / مسئله‌ مرگ / پژوهشی در دین‌داری و نگرش به مرگ 

فصل دوم: رویکردهای نظری و پیشینه‌ تجربی / مرگ‌پژوهی / رویکرد فلسفی / رویکرد انسان‌شناختی / رویکرد روان‌شناختی / رویکرد تاریخی / رویکرد جامعه‌شناختی / پیشینه‌ی تجربی / چهارچوب مفهومی

فصل سوم: روش‌شناسی / پژوهش کیفی / نظریه‌ زمینه‌ای / چهارچوب نمونه‌گیری / روش نمونه‌گیری / نمونه‌گیری هدفمند ترکیبی / نمونه‌گیری شدت / نمونه‌گیری گلوله برفی / نمونه‌گیری فرصت‌گرا یا ظهوریابنده / نمونه‌گیری نظری / فنون گردآوری داده‌ها / رویه‌های تحلیل داده‌ها / کدگذاری باز / کدگذاری اولیه یا سطح اول / کدگذاری سطح دوم یا متمرکز / کدگذاری محوری / کدگذاری گزینشی / اعتبارسنجی / پژوهش در عمل

فصل چهارم: یافته‌ها / وضعیت دین‌داری / نگرش به جهان پس از مرگ / خانواده (اجتماعی شدن اولیه) / دین و علم / منابع مرگ‌اندیشی / مراسم تدفین / مرگ دیگری / مرگ‌اندیشی / آمادگی برای مردن / ترس از مرگ / پذیرش مرگ / اثر پس از مرگ / چگونه مردن / خودکشی و اوتانازی / میل به زیستن

فصل پنجم: نتیجه‌گیری / برآیند پژوهش / خدمات و دستاوردهای علمی پژوهش / پیشنهاد‌های پژوهش / محدودیت‌های پژوهش

فهرست منابع / منابع فارسی / منابع انگلیسی

واژه‌نامه / انگلیسی به فارسی / فارسی به انگلیسی

نمایه / نمایه موضوعی / نمایه اسمی

پژوهشی در جامعه شناسی مرگ